Co nieco o klimacie i jak z nim żyć
Dlaczego klimat się zmienia
Przyczyny zmian klimatu są złożone, ale najważniejszymi czynnikami są emisje gazów cieplarnianych pochodzących głównie z działalności człowieka, takich jak spalanie paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny), deforestacja, rolnictwo i przemysł.
Dlaczego pierwiastek chemiczny węgiel „C” jest tak istotny?
Pierwiastek ten jest obecny we wszystkich elementach naszego świata: w biosferze – tworzy organizmy żywe, w litosferze – tworzy skały, w atmosferze – występuje jako dwutlenek węgla tworząc ochronną warstwę (jako gaz cieplarniany wraz z innymi gazami) i zapewniając nam wszystkim odpowiednie warunki do przetrwania. Można więc łatwo zauważyć, że krąży on w środowisku – od atmosfery przez oceany do skał (wolny cykl węglowy), oraz przez gleby do roślin, zwierząt, a w wyniku oddychania, czy rozkładu martwej materii z powrotem do atmosfery (szybki cykl węglowy).
Kluczowa jest tutaj równowaga węglowa. Wolny cykl węglowy działa w sposób zrównoważony, gdzie ilość dwutlenku węgla emitowana przez procesy naturalne jest równoważona przez ilość pobieraną przez te same procesy. Jednak działalność ludzka, taka jak spalanie paliw kopalnych i wylesianie, zakłóca tę równowagę. Emitujemy dodatkowe ilości dwutlenku węgla, które nie są równoważone przez naturalne mechanizmy absorpcji. Korzystamy z pokładów, które tworzyły się przez miliony lat w procesach wolnego cyklu węglowego – węgiel, gaz, ropa. W wyniku tego zakłócenia równowagi węglowej, stężenie dwutlenku węgla w atmosferze rośnie, co prowadzi do wzmożenia efektu cieplarnianego i globalnego ocieplenia. Zrozumienie mechanizmów wolnego cyklu węglowego i jego związku ze zmianami klimatu jest więc kluczowe dla ograniczenia wpływu zmian klimatu na środowisko naturalne i społeczności ludzkie.
Przyczyny zmian klimatu
Przyczyny są wielorakie i złożone, ale można je podzielić na naturalne i antropogeniczne.
Emisje gazów cieplarnianych takich jak dwutlenek węgla (CO2), metan (CH4), podtlenek azotu (N2O) i fluorowanych gazów cieplarnianych powstają głównie w wyniku działalności człowieka, w tym spalania paliw kopalnych (węgiel, ropa naftowa, gaz ziemny) do celów energetycznych, przemysłowych i transportowych oraz w wyniku procesów przemysłowych, takich jak produkcja cementu, nawozów. Niszczenie naturalnym magazynów węgla jak osuszanie bagien, wycinanie lasów, niszczenie naturalnych siedlisk roślinnych przyczynia się do uwolnienia dodatkowych pokładów węgla do atmosfery. Las czy tereny podmokłe są istotnym „magazynem” węgla. Niszczenie lasu prowadzi do uwolnienia CO2 do atmosfery i utraty zdolności do pochłaniania dwutlenku węgla przez rośliny.
Przeczytaj więcej o naturalnym magazynach węgla.
Do zmian klimatu mogą się również przyczynić:
- uprawy rolne – nawozy azotowe mogą przyczyniać się do emisji dwutlenku azotu (N2O), a fermentacja jelitowa u zwierząt hodowlanych powoduje emisję metanu (CH4).
- zmiany w użytkowaniu ziemi – rozwój miast, ekspansja rolnictwa czy urbanizacja, mogą prowadzić do zmniejszenia obszarów zielonych i niszczenia naturalnych siedlisk oraz magazynów węgla w środowisku.
- zmiany w systemach energetycznych – wzrost zużycia energii oraz wykorzystanie tradycyjnych źródeł energii, takich jak paliwa kopalne, przyczyniają się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych.
Przyczyny zmian klimatu są związane z działalnością człowieka oraz procesami naturalnymi, ale niezaprzeczalnie to działania ludzkie dominują w obecnym tempie zmian klimatycznych. Ponadto widoczny jest tu efekt kuli śnieżnej, ocieplenie klimatu napędza niektóre naturalne źródła emisji gazów cieplarnianych jak rozmarzanie wiecznej zmarzliny (uwalnianie metanu), które dokładają swoją cegiełkę w już nieciekawej sytuacji.
Kto bada klimat – IPCC
Zmiany klimatu to jedno z największych wyzwań, przed którymi stoi ludzkość w XXI wieku. W celu zrozumienia tych zmian i skutków oraz opracowania strategii przeciwdziałania powołano Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC).
IPCC Intergovernmental Panel on Climate Change – to ciało doradcze dostarczające członkom Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) informacji na temat aktualnego stanu wiedzy o klimacie i jego zmianie. Raporty IPCC są przygotowywane przez ekspertów w poruszanych dziedzinach, opierają się na opublikowanych wcześniej recenzowanych pracach naukowych i same również są recenzowane przez wszystkich chętnych specjalistów. Stanowią usystematyzowany przegląd informacji zbieranych niezależnie przez przedstawicieli wielu dziedzin nauki, krajów i kręgów kulturowych. Mówią nam więc, jaki jest aktualny oparty na wiedzy konsensus w wielu związanych z klimatem kwestiach.
“ We wszystkich regionach nasilenie ekstremalnych zjawisk cieplnych spowodowało śmiertelność i zachorowalność ludzi. Wzrosło występowanie związanych z klimatem chorób przenoszonych przez wodę i drogą pokarmową oraz zapadalność na choroby przenoszone przez wektory. W analizowanych regionach niektóre wyzwania związane ze zdrowiem psychicznym są związane ze wzrostem temperatur (wysoki stopień pewności), traumą powodowaną ekstremalnymi zjawiskami pogodowymi i klimatycznymi (bardzo wysoki poziom pewności) oraz utratą źródeł utrzymania i [otoczenia] kulturowego. Ekstremalne warunki klimatyczne i pogodowe w coraz większym stopniu powodują wysiedlenia w Afryce, Azji, Ameryce Północnej oraz Ameryce Środkowej i Południowej, przy czym małe państwa wyspiarskie na Karaibach i Południowym Pacyfiku są dotknięte w sposób nieproporcjonalny w stosunku do ich niewielkiej liczby ludności.”
pisze w 6 raporcie Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC)
Scenariusze RPC przygotowane przez IPCC
Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu przedstawił prognozy zmian klimatu opierające się na reprezentatywnych ścieżkach koncentracji RPC (gazów cieplarnianych). Wyróżniono 4 scenariusze RPC:
RPC 8,5 – nazywany ”Biznes-jak-zwykle” jest to najgorszy scenariusz oparty na założeniach wzrostu populacji większego niż 12 miliardów ludzi, braku ograniczeń emisji gazów cieplarnianych, energii czerpanej głównie z węgla oraz niewielkiej poprawy efektywności energetycznej. W tym scenariuszu średnia temperatura Ziemi wzrośnie o 4,5 stopnia względem epoki przedindustrialnej.
RPC 6,0 – Średnia temperatura globalna wzrośnie o ok. 3 stopnie pod koniec XXI w.
RCP 4.5 – Wzrost średniej temperatury globalnej wyniesie ok. 2.5° pod koniec XXI w
RCP 2.6 – Zakładana jest stabilizacja ilości dwutlenku węgla na poziomie 400 ppm pod koniec stulecia i utrzymanie wzrostu średniej temperatury o 1.5 ° względem epoki przedindustrialnej. Biorąc pod uwagę, że poziom 400 ppm został już przekroczony uznaje się RCP2.6 za mało realistyczny.
Gdzie jesteśmy?
W 2015 roku w Porozumieniu paryskim narody świata uzgodniły cel „ograniczenia wzrostu średniej temperatury powierzchni Ziemi na poziomie znacznie poniżej 2 stopni Celsjusza ponad poziom przedindustrialny i kontynuowanie wysiłków na rzecz ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5 stopnia”. Tymczasem średnia temperatura w ostatniej dekadzie przekroczyła już o ok. 1,1℃ tę z czasów przedprzemysłowych. Dotrzymanie zobowiązań porozumienia paryskiego wymagałoby niezwłocznego działania jakim jest pilne zmniejszanie emisji i jednoczesne usuwanie dwutlenku węgla z atmosfery.
„Nie ma wiarygodnej ścieżki dla celu 1,5 ℃ ”
Program Środowiskowy ONZ (UNEP) w listopadzie 2022 r., gdy przedstawił raport o tzw. luce emisyjnej.
Obecne polityki kierują nas do ogrzania planety o około 2,7 ℃ do końca wieku. A już dziś prawie połowa światowej populacji (3,3-3,6 miliarda ludzi) żyje w regionach bardzo wrażliwych na zmianę klimatu. Ocieplenie o każdy ułamek stopnia będzie zwiększać tę liczbę. Przy obecnych trendach średnia temperatura globalna wzrośnie o 1,5°C względem poziomu przedprzemysłowego już w latach 2030. Mamy więc pewność, że następstwa zmian klimatu przewidziane dla progu 1,5 stopnia będą mieć miejsce niezależnie od tego, co zrobimy.
Zastanówmy się więc, co nas czeka?
Nie można precyzyjnie przewidzieć skutków zmian klimatu w żadnym ze scenariuszy. Kiedy jednak porównamy maximum ostatniej epoki lodowcowej 20 000 lat temu do czasów obecnych zauważymy, że różnica między średnią temperaturą powierzchni Ziemi wtedy, a obecnym światem to ok. 4°C. Ówczesne ocieplenie trwało 10 000 lat! Wzrost temperatury Ziemi o 4°C trwał 10 000 lat, więc łatwo można zrozumieć, że gdy temperatura Ziemi wzrasta o 1,1°C w ciągu ok 200 lat następstwa będą poważne i tym większe, im większy będzie wzrost temperatury.
Fale upałów – 2015 rok upał w Karaczi spowodował 1300 ofiar śmiertelnych, w wilgotnym powietrzu i wysokiej temperaturze ciało ludzkie traci możliwość ochładzania się przez pocenie (istotna jest tutaj temperatura mokrego termometru, przy temperaturze 35°C i wilgotności ok. 70% człowiek wykonujący pracę – wysiłek fizyczny, nie będzie w stanie skutecznie się ochłodzić). Obecnie w przeciętnym regionie afrykańskim występuje rocznie jedna do trzech fal upałów, podczas których przypadają 2-3 z 5% najgorętszych dni w roku. W świecie cieplejszym o 1,5°C takie zdarzenia będą występować dwa razy częściej.
Niedobory wody we wrażliwych regionach – lodowce zaopatrujące w wodę rzeki do 2100 r. skurczą się o 1/3.
Utrata prawie wszystkich raf koralowych – w drugiej połowie stulecia 90% raf koralowych świata będzie zagrożonych poważną degradacją. Rafy koralowe są naturalnym falochronem, siedliskiem dla ogromnej liczby organizmów morskich w tym ryb będących podstawowym źródłem pokarmu dla wielu ludzi.
Spadek produkcji żywności – produkcja rolna w niektórych rejonach może wzrosnąć, jednak w innych poważnie spadnie – na przykład w Afryce Zachodniej przy ociepleniu o 1,5°C prognozowany jest spadek plonów pszenicy o 25%. Ucierpi rybołówstwo – szacuje się, że na każdy stopień ocieplenia połowy ryb spadną o co najmniej 3 mln ton, i to nie uwzględniając degradacji raf koralowych, przełowienia i zakwaszenia oceanów.
Wzrost światowego poziomu morza – do 2100 roku całkowicie zalane zostaną tereny zamieszkane przez 46 mln ludzi.
Obecnie walczymy aby pozostać przy scenariuszu 2 stopni Celsjusza, niestety przy obecnych trendach, średnia temperatura globalna wzrośnie o 2°C względem poziomu przedprzemysłowego do ok. 2050 roku. Prawie wszystkie scenariusze prowadzące do ograniczenia wzrostu temperatury do 2°C wymagają wielkoskalowego usuwania CO2 z atmosfery.
Co nas czeka?
Fale upałów – częstsze i zabójcze dla ludzi i rolnictwa jak fala upałów z 2003 roku, która zebrała 70 000 ofiar wśród Europejczyków. W stabilnym klimacie takie zdarzenie pojawiałoby się raz na 740 lat. Przy wzroście temperatury o 2°C podobne zjawiska będą występować w Europie Zachodniej w co piątym miesiącu letnim, a w krajach tropikalnych w co drugim. Na Bliskim Wschodzie i w Afryce temperatury podczas najcieplejszych dni wzrosną z obecnych 43°C do 46°C, co może uczynić niektóre rejony niezdatnymi do zamieszkania, skutkując masowymi migracjami.
źródło: https://pl.wikipedia.org/wiki/Upa%C5%82y_w_Europie_(2003)#/media/Plik:Canicule_Europe_2003.jpg
Zmiany opadów i niedobory wody – nastąpią zmiany w opadach i szybsze parowanie, poważne niedobory wody zagrożą co najmniej 8% ludzkości. W rejonie Morza Śródziemnego będzie o 17% mniej dostępnej wody. Natomiast w Europie Środkowej zimą będzie padać więcej, latem zaś mniej, co w połączeniu z wyższymi temperaturami będzie prowadzić do częstszych susz.
Rafy koralowe – w drugiej połowie stulecia 98% raf będzie zagrożonych poważną degradacją.
Topnienie lodu w Arktyce – Można będzie się spodziewać, że przez kilka miesięcy w roku Ocean Arktyczny będzie wolny od lodu. Jednocześnie odsłonięty zostanie obszar ziemi, która jako ciemna powierzchnia pochłonie energię słoneczną i dodatkowo będzie ogrzewać atmosferę.
Narastające zagrożenia w Azji i Afryce – dwukrotnie więcej ludzi nie będzie miało dostępu do wody, energii i żywności, względem ocieplenia o 1,5°C (29% ludzkości, z czego ponad 90% w Azji i Afryce).
Postępujące wymieranie gatunków – do końca stulecia wymrzeć może 25% z 80 000 monitorowanych gatunków zwierząt i roślin żyjących np. w Amazonii czy na wyspach Galapagos, znikać będą najcenniejsze ekosystemy.
Obecne trendy emisji gazów cieplarnianych plasują się między scenariuszem +3 °C do 2100 r., a najgorszym +4,5 °C. Następstwa takiego wzrostu temperatury o 3 °C zawierają się między skutkami wzrostu temperatury o 2 i 4 stopnie Celsjusza.
Nieznośne upały – upały, które w historii zdarzały się najwyżej raz na 740 lat, będą występować co roku na 85% terenów lądowych, a 3/4 ludzkości będzie doświadczać potencjalnie śmiertelnych temperatur przez co najmniej 20 dni w roku. Na Bliskim Wschodzie i w Afryce Północnej tereny zamieszkane przez setki milionów ludzi będą niezdatne do zamieszkania co doprowadzi do masowych migracji.
Niedobory wody i susze – południowa Europa będzie się znajdować w permanentnym stanie ekstremalnej suszy. Poważne susze będą też na Bliskim Wschodzie, najgęściej zamieszkałych rejonach Australii, Afryki i Ameryki oraz na terenach rolniczych Europy, Stanów Zjednoczonych
Poważne zagrożenie dla produkcji żywności – nastąpi spadek produkcji rolnej w wielu regionach świata, co poważnie zagrozi bezpieczeństwu żywnościowemu.
Arktyka wolna od lodu – Arktyka będzie wolna od lodu przez większą część roku.
Wzrost poziomu morza – setki milionów ludzi będzie zagrożonych, całkowicie stopnieją lądolody Grenlandii i Antarktydy Zachodniej oraz duża część lądolodu Antarktydy Wschodniej.
Zakwaszanie oceanów – wody mórz i oceanów, pochłaniając z atmosfery dwutlenek węgla będą się zakwaszać, do poziomu nie notowanego przez ostatnie 300 mln lat. Zakwaszenie oceanów spowoduje zniszczenie szeregu organizmów mających wapienne szkielety, skorupy, pancerze czy muszle.
Choć perspektywa tak daleko idących zmian może nas prześladować, nadal możemy ograniczyć następstwa zmian klimatu. Ważne aby działania podjąć natychmiast. Scenariusze przygotowane przez IPCC nie są precyzyjne, ani pewne, lecz podpowiadają w jakich warunkach być może będziemy żyć. Dlatego warto podejmować działania, którą pozwolą nam zaadaptować się do zmian klimatu, przystosować swoje życie, dom, miasta.
Przeczytaj jakie następstwa zmian klimatu czekają Polskę i jak się do nich dostosować.
Zmiany klimatu stały się jednym z najpoważniejszych wyzwań naszych czasów, wpływając coraz bardziej na życie ludzi i ekosystemy na całym świecie. W odpowiedzi na te zmiany, dwie główne strategie zostały uznane za kluczowe: mitygacja i adaptacja. Te dwie strategie różnią się podejściem, ale łącznie stanowią kompleksową odpowiedź na kryzys klimatyczny. Mitygacja i adaptacja są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie się wspierają. Redukcja emisji gazów cieplarnianych poprzez mitygację może zmniejszyć skalę zmian klimatu i ułatwić adaptację, jednocześnie odpowiednie dostosowanie do zmieniających się warunków klimatycznych może zmniejszyć skutki zmian klimatu i ułatwić mitygację.
Sprawdź swój ślad węglowy i ślad wodny. Oblicz w kalkulatorze swój wpływ na środowisko
Przeczytaj o działaniach jakie możesz podjąć aby ograniczyć skutki zmian klimatu
Autorka Renata Hebda